بیماری سل
Tuberculosis
سل یک بیماری عفونی قابل انتقال می باشد که توسط باکتری به نام "میکوباکتریوم توبرکلوزیس" ایجاد می شود. نام دیگر این باکتری، باسیل کخ است، زیرا در سال 1882 (میلادی) پروفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی آن را کشف کرد.
نوعی از این بیماری که به سل گاوی موسوم است، میان انسان و چهارپایان مشترک است.
میکروب سل در بدن بسیاری از افراد وجود دارد، اما آنها مبتلا به بیماری سل فعال نیستند.
این بیماری در کشورهای جهان سوم از معضلات بهداشتی است و در مناطقی از کشور ما نیز شایع است.
سازمان جهانی بهداشت، سل را یک فوریت جهانی اعلام نموده است، زیرا با پیدایش و انتشار باکتری های مقاوم به دارو، مجددا خطر تبدیل بیماری سل به یک بیماری غیر قابل علاج مطرح است.
به همین مناسبت در کشور ما نیز روز 23 مهر ماه، "روز ملی مبارزه با سل" در نظر گرفته شده است.
بعضی از عواملی که باعث می شوند آلودگی به سل تبدیل به بیماری تبدیل شود، یا فرد سالم بیشتر در معرض ابتلا باشد، در زیر آمده است:
- بیماری ایدز- استفاده از مواد مخدر
- عفونت اخیر با میکوباکتریوم توبرکلوزیس (طی دو سال گذشته)
- علائم رادیوگرافی قفسه سینه که دال بر سل قبلی باشد (در افرادی که کامل درمان نشده‌اند یا اصلاً درمان نشده‌اند)
- سیلیکوز (التهاب مزمن ریه ها ناشی از استنشاق غبار ماده معدنی سیلیكا)
- درمان طولانی با کورتیکواستروییدها (داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی)
- سرطان سر و گردن
- بیماری های خونی (مانند لوسمی)
- بیمارهای کلیوی پیشرفته
- وزن کم (10 درصد یا کمتر از 10 درصد وزن ایده آل)
اصلی ترین راه ابتلا، استنشاق ترشحات یا غبار آلوده به میکروب سل می‌باشد که معمولاً ناشی از تماس با بیمار مبتلا به سل می‌باشد. ولی سل گاوی می‌تواند از طریق مصرف لبنیات آلوده و غیر پاستوریزه نیز انسان را آلوده نماید.
بیماری سل به وسیله قطره های ریز موجود در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود و اغلب افرادی را که در ارتباط نزدیک با فرد بیمار باشند، درگیر می کند. بنابراین همه اعضای خانواده فرد بیمار، در معرض ابتلا به این بیماری هستند، مگر اینکه بیمار به بیمارستان منتقل شود و با آنها زندگی نکند و یا تحت درمان صحیح قرار بگیرد.
فردی که دچار سل است، اگر سرفه یا عطسه کند و جلوی دهان و بینی خود را نگیرد، قطره هایی که حاوی میکروب سل هستند، در هوا پخش می شوند و اگر فرد دیگری که نزدیک فرد مبتلاست ، این قطره ها را استنشاق کند، باعث ابتلای او خواهد شد. بنابراین افراد مبتلا باید همیشه هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی خود را با دستمال بگیرند و پس از آن، دست های خود را با دقت بشویند.
البته این به آن معنا نیست که فرد مبتلا به سل باید قرنطینه شود. در تماس کوتاه و گذرا امکان انتقال بیماری بسیار کم است، اگر چه غیر ممکن نیست.
سل از طریق حشرات نیز منتقل می شود.
سل اولیه معمولاً بدون نشانه است و در جریان معاینه معاشران بیماران سلی کشف می‌شود. این بیماری معمولا ریه ها را گرفتار می کند. نشانه های بیماری عبارتند از: سرفه بیش از دو هفته (معمولاً خشک)، تب، کم اشتهایی و در کودکان نارسایی رشد. نشانه های شدیدتر بیماری ممکن است شامل حملات سرفه و دیده شدن خون در خلط باشد.
سل ممکن است به جز ریه اعضای مختلفی از بدن را گرفتار کند که این اعضا می توانند شامل غدد لنفاوی، استخوان و مفاصل، ستون مهره ها، دستگاه ادراری تناسلی، پریکارد قلب، شکم و روده باشد که بسته به ناحیه گرفتار، علایم خاص خود را خواهد داشت.
بسته به اعضای درگیر شده و مدت درگیری، سل می تواند منجر به پلورزی(جمع شدن مایع در فضای جنب یا فضای بین ریه و قفسه سینه)، آمپیم( پلورزی چرکی سلی)، هموپتزی (خونریزی زخم های مخاط ریه که معمولاً جزیی است، ولی می تواند به خونریزی کشنده نیز منجر شود)، خنازیر یا لنفادنیت گردن (تورم گره های لنفاوی که ممکن است با ترشح نیز همراه شود)، تخریب کلیه ها، اختلالات باروری هنگام درگیری اندام های تناسلی، شکستگی مهره ها و .... شود.
عکس برادری از قفسه سینه بیمار مبتلا به سل توسط اشعه ایکس
آزمون توبرکولین
کشت خلط
رادیوگرافی سینه
نمونه برداری بافتی
مصرف داروهای ضد سل راه اصلی درمان این بیماری می باشد. دوره درمان و مقدار داروی مورد مصرف، بسته به شدت بیماری و قسمت‌های درگیر شده بدن متفاوت است، ولی به طور متوسط بین شش ماه تا یک سال می باشد.
آلودگی هم‌زمان به بیماری ایدز می تواند درمان بیماری را بسیار مشکل کند. درمان انواع باکتری های مقاوم به درمان میکروب سل از چالش های پزشکی است.
در گذشته تنها راه های درمان، استراحت در جاهای خوش آب و هوا و در زیر نور خورشید، نیروبخشی جسمانی، دوری از کارهای سخت و رنج آور، ورزش سبک، گردش و شادی و خوش گذرانی و دوری از غم و اندوه، خوردن غذاهای سودمند و نیروبخش بود.
سرگیجه، تهوع، تاری دید، عدم تعادل، زرد شدن سفیدی چشم‌ها، دل‌درد، استفراغ و وزوز گوش که در صورت مشاهده این علائم، باید مصرف داروها قطع شود و پزشک در جریان قرار گیرد.
نارنجی یا قرمز شدن رنگ ادرار یا سایر ترشحات بدن در اثر مصرف داروی ریفامپین می‌باشد و هیچ گونه خطری ندارد.
بعد از دو هفته از شروع درمان امکان انتقال بیماری به دیگران وجود ندارد، ولی در دو هفته اول درمان باید از تماس‌های مکرر با بیمار مبتلا به سل خودداری کرد.
بیمار حتماً از ماسک استفاده کند.
از بوسیدن کودکان خودداری کند.
از پراکندگی اخلاط در هوا و زمین خودداری کند.
پیشگیری در جامعه:
اصلی ترین راه مبارزه با این بیماری شناسایی افراد مبتلا و درمان آنها با داروهای ضد سل می باشد(تحت نظارت مستقیم DOTS).
شناسایی افراد آلوده که به هنوز به سل مبتلا نشده اند .
ارتقای آموزش های بهداشتی و سطح اقتصادی- فرهنگی در جامعه موجب کاهش بیماری می گردد.
مبارزه با بیماری ایدز، زیرا این بیماری موجب شیوع موج جدید از بیماری سل گردیده است.
پیشگیری با تزریق واکسن سل (ب‌ث‌ژ):
با توجه به دستورالعمل‌های کشوری واکسن ب‌ث‌ژ در بدو تولد و در یک نوبت به کودک تزریق می‌شود.
تزریق مکرر واکسن سود بخش نیست و فقط یک بار تزریق کافی است.
باید دانست که واکسن ب‌ث‌ژ از بروز موارد خطرناک و مرگ و میر بیماری سل در فرد جلوگیری به عمل می‌آورد، ولی اثرات ناچیزی در پیشگیری از گسترش بیماری سل در جامعه دارد.
با تشخیص به موقع و درمان صحیح بیماران مبتلا به سل، به راحتی می توان با این بیماری مبارزه کرد.
ولی اگر نتوانیم بیمار را تشخیص دهیم، به راحتی هر بیمار مسلول سالانه 10 تا 15 نفردیگر را در خانواده و نزدیکان خود آلوده می کند.
مهم‌تر آنکه اگر بیمار مبتلا به سل ریوی را تشخیص دهیم، ولی تحت درمان صحیح قرار نگیرد، موجب به وجود آمدن میکروب سل مقاوم به دارو می گردد که داروهای ضد سل معمولی دیگر بر آن اثر نمی کنند، در نتیجه بیماری وخیم تر شده و به راحتی قابل درمان نمی باشد و اگر به دیگران منتقل شود، مشکلات زیادی را به وجود می آورد.
عدم درمان صحیح و دقیق بیماران مسلول موجب بروز بیماری لاعلاجی می گردد. سل بیماری فقرا می‌باشد.
نور خورشید به مقدار کافی به داخ اتاق نفوذ کند.
به اندازه کافی پنجره داشته باشد (یک پنجم مساحت کف اتاق).
از بستن پنجره اتاق بیمار خودداری کنید.
*مطالب مرتبط:
